Omgevingswet brengt bestuurlijke emancipatie

Gelijkwaardige plek voor waterschap aan de Omgevingstafel

28 april 2020 – De Omgevingswet biedt een unieke kans aan het waterschap om zich te bevrijden uit de klassieke rol van dienstverlenende uitvoeringsorganisatie, type ‘U vraagt en wij draaien’. “Waterschappen moeten het belang van water als ordenend principe in de toekomstige ruimtelijke ontwikkeling van Nederland centraal stellen”, zegt Wim Tijssen. “De Omgevingswet brengt de bestuurlijke emancipatie van het waterschap. Want de waterschappen krijgen een gelijkwaardige plek aan de Omgevingstafel tussen gemeenten, provincies, Omgevingsdiensten en Veiligheidsregio’s in. Die zetel moeten de waterschappen wel volwaardig durven innemen”.

Wim Tijssen

 

Wie zit het dichtst bij het vuur?

Met de Omgevingswet in aantocht op 1 januari 2022 worden in het krachtenveld van de actoren in de fysieke leefomgeving veel omtrekkende bewegingen gemaakt. Die bewegingen zijn allemaal gericht op het centrum van het krachtenveld. ‘Wie het dichtst bij het vuur zit’, is blijkbaar het adagium. Om dan maar meteen met de deur in huis te vallen: dit is niet wat de Omgevingswet beoogt.

Legio doelen staan de Omgevingswet voor ogen: en twee daarvan springen bijzonder in het oog. Ten eerste:  de overheden en semi-overheden zoals Veiligheidsregio’s en Omgevingsdiensten gaan acteren als één overheid, en dat ook nog in samenspraak (participatie) met de maatschappij. Dit alles onder het motto: ‘alleen gaat het sneller, samen komen wij verder’. En ten tweede:  de essentie van de één-overheidsgedachte is dat de gezamenlijke opgave centraal wordt gesteld in plaats van het beleid van elke overheid afzonderlijk. Anders geformuleerd: plannen en processen worden van buiten naar binnen georganiseerd en niet meer in de omgekeerde richting. Of nog anders gesteld: een beweging van burgerparticipatie naar overheidsparticipatie. Deze omkering is een enorme paradigmawisseling in de bestuurlijke verhoudingen in het Huis van Thorbecke, die de waterschappen emancipeert van uitvoerende overheid naar beleidsverantwoordelijke overheid. Naar een gelijkwaardige rol tussen de gemeenten en de provincie in.

Klimaatadaptatie in de omgevingswet (City Deal, 2019)

 

Paradigmawisseling

Deze paradigmawisseling hangt nauw samen met nog een centraal begrip in de Omgevingswet, de beleidscyclus: Plan-Do-Check-Act. De Omgevingswet stelt de vraag aan de taak ‘vergunningverlening’ en aan de taak ’toezicht en handhaving’ om de beleidscyclus te sluiten. De start van de beleidscyclus moet niet alleen worden gevoed vanuit het beleid (lees: wet- en regelgeving), maar juist door de uitvoering (lees: vergunningverlening, toezicht en handhaving). Anders geformuleerd: vergunning, toezicht en handhaving zijn niet het sluitstuk van de beleidscyclus maar juist de sluitsteen. Het belang van een sluitsteen is niet te miskennen: een boogconstructie zonder sluitsteen is geen boog maar enkel een stapel stenen.

Aan de waterschappen wordt door de Omgevingswet gevraagd om uit de schulp van het ‘waterschap als uitvoeringsorganisatie’ te kruipen: emancipatie van het waterschap in de beleidscyclus is nu het credo. Immers ‘the proof of the pudding is in the eating’. Waardoor anders dan ‘met de voeten in de klei’ kan een beleidscyclus succesvol zijn? Geen Calimero-gedrag door de waterschappen aan de zogenoemde Omgevingstafels waar de visie, het plan of de vergunning samen met de ketenpartners, de initiatiefnemer en de omgeving wordt uitgestippeld. Waterschappen moeten juist maar een volwassen zetel tussen al die andere zetels van mede-overheden. Mijn stelling is dat daarmee het onderscheid tussen beleid en uitvoering triviaal wordt. Beleid – vergunningverlening – toezicht & handhaving zijn onder de Omgevingswet drie zijden van één en dezelfde medaille. Waarvan acte!

Watertoets en projectbesluit

Alles bij elkaar is de Omgevingswet voor de waterschappen een tombola zonder nieten en juist met veel kansen. De watertoets mag dan weliswaar achter de horizon zijn verdwenen, maar daarvoor is het veel krachtigere projectbesluit in de plaats gekomen. Het waterschap kan de kaart van het projectbesluit uitspelen als het waterbelang dreigt te worden vergeten door bijv. de gemeente of de provincie. De Omgevingswet is een (impliciete) uitnodiging aan de waterschappen om hun rol te pakken als representant van het waterbelang. En dat dan zeker niet slechts in de rol van uitvoerder van de plannen van de andere ketenpartners, maar als gelijkwaardige partij van die ketenpartners. Go for it, yes you can!  

Wim Tijssen

Adviseur Omgevingswet bij de gemeente Tilburg en docent Academie voor Openbaar Bestuur.

Op 30 maart 2021 presenteerde Wim Tijssen zijn visie op de rol van provincie en waterschap onder de nieuwe Omgevingswet op de jaarlijkse Voorjaarsbijeenkomst van de AWP

 

 

AWP voor water, klimaat en natuur


Word lid!

Stikstof en fosfaat: zonde om weg te spoelen

Opinie   20 februari 2024 - Er zit een enorm lek in de #landbouwkringloop: fosfaat uit menselijke ontlasting verdwijnt op de stort of in de wegenaa...

KNMI-klimaatscenario's tonen weersveranderingen in Nederland in 2050 en 2100

Nieuws Klimaatverandering: wat gaan we doen? Voor de AWP voor water, klimaat en natuur is het een retorische vraag. De weersveranderingen als gevolg van ...

Neerslagtekort loopt alweer dramatisch op in alle waterschappen

Nieuws Delfland, 15 juni 2023 - De droogte heeft deze zomer al een officieus record bereikt aan 'dagen-zonder-regen': 36 droge dagen op 15 juni. Strikt g...