– 21 juni 2024 – Er zit voor 4 miljoen woningen warmte in oppervlaktewater en afvalwater, becijferde kennisinstituut Deltares. Ook op en rond de Veluwe is warmtewinning uit water goed mogelijk, vindt Ron van Megen van waterschapspartij AWP. Warmtewinning uit water biedt kansen voor het aardgasvrij maken van woningen. En anders dan bij windmolens en zonnevelden is landschappelijke inpassing gemakkelijk. Er is geen horizonvervuiling en het ruimtebeslag is klein. Alle 37 gemeenten in het werkgebied van waterschap Vallei en Veluwe hebben de optie opgenomen in hun warmteplannen, maar concrete stappen blijven achter. Onbekend maakt onbemind.
Waterpartijen, beken, kanalen en rivieren zijn net als gezuiverd afvalwater uit rioolwaterinstallaties heel geschikte warmtebronnen. Technisch gezien is aquathermie – zoals de winning van thermische energie uit water met warmtepompen heet – niet heel ingewikkeld, en de rijksoverheid subsidieert duurzame warmte ook nog eens stevig.
Warmtepompen die warmte uit water halen, draaien op elektriciteit. Het rendement is veel gunstiger dan van luchtwarmtepompen die momenteel bij huizen worden geïnstalleerd. Ze verminderen daarmee de congestie op het elektriciteitsnet en versnellen de energietransitie. Een ander groot voordeel is dat wijken niet ontsierd worden met tal van blazende luchtwarmtepompen. Wel is er een distributienet met warmwaterleidingen in de straat nodig en vloerverwarming bij huizen en gebouwen gewenst. Bij nieuwbouw is dat nauwelijks een obstakel.
Een warmtenet kan door meerdere bronnen worden gevoed. Bijvoorbeeld door restwarmte van de papierindustrie in Loenen en Eerbeek aangevuld met warmte uit het Apeldoorns Kanaal. Of warmte van een rioolwaterzuivering, zoals het plan is in Amersfoort, met warmte uit de Eem. In Harderwijk kan het Veluwemeer aanvullend warmte leveren aan het warmwatersysteem bij de rioolwaterzuivering dat al voor de nieuwe woonwijk Waterfront is aangelegd. En wat te denken van combinaties met geothermie, aardwarmte uit de diepe ondergrond? Een warmtenet is toekomstvast. Het past in alle denkbare toekomstige ontwikkelingen op energiegebied.
Voor het realiseren van warmwaternetten is samenwerking met verschillende partijen onontbeerlijk. Op en rond de Veluwe zijn waterschap Vallei en Veluwe of Rijkswaterstaat de waterbeheerder en dus de warmtebronhouder, maar partijen als warmtebedrijven, coöperaties of warmtegemeenschappen, zoals buurtinitiatieven, gaan de warmtebron exploiteren. Het waterschap en Rijkswaterstaat hebben veel kennis van waterhuishouding en waterkwaliteit. Het is daarom slim om in een vroeg stadium over de plannen te overleggen. Je hebt te maken met allerlei wettelijke regels en vergunningen. Een eis is bijvoorbeeld dat er geen negatieve gevolgen zijn voor de aquatische ecologie en biodiversiteit. De verlaging van de temperatuur van het oppervlaktewater is beperkt. In het Valleikanaal of een zandwinplas zal het temperatuurverschil nauwelijks merkbaar zijn. In een stadsvijver hooguit enkele graden, wat in warme zomers de vorming van blauwalg kan remmen. Voor het gebruik van water uit de IJssel, Nederrijn en Randmeren moet je bij Rijkswaterstaat zijn; voor al het andere water veelal het waterschap.
De gezamenlijke waterschappen verenigd in de Unie van Waterschappen hebben in het kader van het Klimaatakkoord afgesproken hun mogelijkheden voor alternatieven voor aardgas te benutten. De Unie neemt zelfs het standpunt in dat Nederland Europees koploper aquathermie moet worden. Echter, een krappe meerderheid in het door landbouw gedomineerde bestuur van waterschap Vallei en Veluwe is minder enthousiast. Alleen warmtelevering door de zestien rioolzuiveringsinstallaties – op initiatief van anderen, met de zegen van de gemeente – past in het beleid. Het dagelijks bestuur vindt de kansen voor warmte uit oppervlaktewater te divers en te arbeidsintensief om op te pakken. Naast personele capaciteit en schaarste op de arbeidsmarkt is de zorg om kosten te maken – het gaat hier om belastinggeld – een argument om weinig initiatief te nemen. Dit naast de huidige discussie over wat de kerntaken van het waterschap zijn. Is het waterschap hier wel van? Een waterschap gaat over waterbeheer en waterkwaliteit. Ja, en precies daarom is dit waterschap er wél van! Een initiatief heeft nu eenmaal vergunningen van het waterschap nodig.
Het huidige meerderheidsstandpunt van het waterschap ziet de AWP als een gemiste kans, en ze voelt zich gesteund door het wetsvoorstel dat de Tweede Kamer onlangs heeft aangenomen om de waterschapsbelasting te herzien. De nieuwe wet geeft ruimte aan ontwikkelingen voor duurzaamheid, circulaire economie én energietransitie.
Wat blijft is het vraagstuk wie uiteindelijk de regie heeft bij de warmteverdeling. Het Valleikanaal kan flink wat woningen in de aanliggende gemeenten van warmte voorzien. De benedenloop van grote beken, zoals de Lunterse beek bij Scherpenzeel, is geschikt onder de voorwaarde dat er voldoende waterafvoer is. Diep water zoals in recreatieplas Zeumeren, bij het Heerderstrand of in de Juliusput langs de A1 is gunstig vanwege de hogere watertemperatuur in de winter. Energiedamwanden voor oeverbescherming en in aanlegkades zijn net zo interessant voor warmtewinning. Hoe dieper de stalen damwandplanken steken, hoe beter. Wie gaat dit alles organiseren? Wie het eerst komt?
Duidelijk is dat gemeenten en het waterschap samen aan de lat staan om de beschikbare warmte in water met beleid uit te nutten en te verdelen. De gemeente heeft het voortouw in de ruimtelijke ordening, het waterschap vanuit waterbeheer. Je kunt op logische plaatsen klein beginnen en later verder uitbouwen. Dit vraagt geduld, sturing door de gemeente en een actieve maatschappelijke taakopvatting van het waterschap.
In het gebied van waterschap Vallei en Veluwe zijn al enkele warmwaterprojecten gerealiseerd. Illustratief is het initiatief van de Soester Energiecoöperatie met warmtewinning uit stadsvijvers. In Harderwijk heeft de slogan ‘Samen komen we verder!’ invulling gekregen met de realisatie van het project Waterfront met warmtewinning uit gezuiverd afvalwater van de rioolwaterzuivering.
©Hans Dijkstra | Opinie in het magazine Nieuwe Veluwe 2024 nr 2
