– 6 februari 2023 – AWP is van mening dat de in 2014 (!) gekozen saneringsaanpak van de bodemverontreiniging door de Enka kunstzijdefabriek onderbouwd heroverwogen moeten worden. AWP is blij met de in februari 2023 door waterschap Vallei en Veluwe aan adviesbureau TAUW gegeven opdracht om nogmaals een uitgebreide analyse te maken van de exacte stromingsrichting en toekomstige concentraties van de verontreiniging. Op basis van deze uitkomsten kan onderbouwd heroverweging van de saneringsaanpak plaatsvinden.
AWP is verder van mening dat het saneringswater gezien de te verwachten hoge sulfaat gehalten sowieso gezuiverd moet worden. Over wat met andere mogelijke verontreinigingen gedaan moet worden, kan pas iets zinnigs gezegd worden als duidelijk is wat in het saneringswater terecht komt. Op z’n minst zal monitoring moeten plaatsvinden en een plan B opgesteld voor de zuivering van het saneringswater van andere verontreinigingen dan sulfaat. Sinds de besluitvorming en start van het vergunningentraject een decennium geleden is zuiveringstechnologie verder ontwikkeld en zijn kosten gedaald. Zie ook de detail reactie van AWP hieronder.
Lozing van afvalwater zonder zuivering vindt AWP bovendien niet meer van deze tijd.
De huidige trend is juist dat steeds meer stoffen uit het water verwijderd worden doordat er technologisch meer mogelijk is, ook voor het circulair terugwinnen van grondstoffen uit afvalwater.
Niets doen is strijdig met hedendaagse duurzaamheidsdoelstellingen en kernwaarden voor een gezonde leefomgeving.
Op de website van waterschap Vallei en Veluwe staan veel vragen en antwoorden. De inzichten n.a.v. de nieuwe studie van TAUW zullen hier ongetwijfeld aan toegevoegd gaan worden.
AWP blijft de situatie nauwgezet volgen. Eerlijk en deskundig.
Meer in detail n.a.v. gegeven antwoorden:
Vanaf 1922 tot 2002 zijn op het Enka-terrein in Ede bedrijfsactiviteiten uitgevoerd. Het bedrijf produceerde kunstvezels. Het oude fabrieksterrein is de afgelopen jaren herontwikkeld tot een woongebied. Bij beëindiging van de bedrijfsactiviteiten is duidelijk geworden dat er een verontreiniging van grond en grondwater is ontstaan. Deze verontreiniging is zowel op het bedrijfsterrein aanwezig als in het (diepe) grondwater stroomafwaarts hiervan.
In april 2014 sloten de provincie Gelderland, gemeente Ede en waterschap Vallei en Veluwe de “Overeenkomst ENKA-pluim te Ede”. In de overeenkomst zijn de afspraken tussen de partijen vastgelegd met betrekking tot:
1. De pluim: het met sulfaat verontreinigde grondwater afkomstig van het voormalige bedrijfsterrein ENKA;
2. De maatregel: het aanpassen van het stedelijk watersysteem in de Edese wijk De Rietkampen, het plaatsen van een aanvullende grondwateronttrekking teneinde de sulfaatpluim af te vangen en het aanleggen van een afvoerleiding met lozingspunt om het sulfaathoudende grondwater te transporteren en te lozen op de Nederrijn.
Na het aangaan van de overeenkomst volgde een geruime periode van onderzoek, studies, ontwerp van de sanering en vooral veel juridische procedures. Uiteindelijke bepaalde de Raad van State op 30 november 2022 dat het project mag worden uitgevoerd zoals door de drie overheden is overeengekomen. Een en andere is uitgebreid gedocumenteerd op de website van vergunningverlener waterschap Vallei en Veluwe.
Interessant is een rapport van kennisinstituut KWR van november 2016 “Zuiveringsaanpak sulfaathoudende diepe grondwaterpluim Enka”. Het rapport concludeert dat “De in de diverse rapportages van Tauw genoemde zuiveringstechnologieën zijn als enkelvoudig zuiveringsproces niet in staat om het verontreinigde sulfaathoudende grondwater te zuiveren tot onder de gewenste sulfaatconcentratie van 100 mg/l.” en de conclusie vervolgt met “Een combinatie van technologieën, met name nanofiltratie gecombineerd met SULFATEQTM, is daartoe wel in staat, maar niet binnen de door het waterschap gestelde randvoorwaarden voor wat betreft investeringen en jaarlijkse operationele kosten. De door KWR opgestelde raming voor deze variant ligt in dezelfde orde grootte als de door Tauw geraamde gekapitaliseerde kosten voor precipitatie en voor biologische zuivering (gebaseerd op aankoop van substraat).”
De tegenstanders van het saneringsproject zoals dit is opgezet – gebaseerd op ongezuiverde lozing van het saneringswater op de Nederrijn – leggen zich niet neer bij de uitspraak van de Raad van State. AWP vraagt in de vergadering van het Algemeen Bestuur van 30 januari 2023 het Dagelijks Bestuur nogmaals de situatie te bekijken, de argumenten van destijds te heroverwegen, en stelt dat er wel degelijk geschikte zuiveringstechnologie beschikbaar is. Het Dagelijks Bestuur gaf aan dat begin maart 2023 bestuurlijk overleg van de drie overheden plaatsvindt.
Op 6 februari 2023 brengt waterschap Vallei en Veluwe een persbericht uit over de voorbereiding van de grondwatersanering in Ede-zuid. “Deze bevindt zich in de eindfase, waarbij zorgvuldigheid boven snelheid gaat.
Na een positieve uitspraak van de Raad van State eind november, is Waterschap Vallei en Veluwe samen met de provincie Gelderland en de gemeente Ede bezig met de laatste voorbereidingen voor de grondwatersanering in Ede-zuid. Daarbij gaat zorgvuldigheid boven snelheid. Er wordt op dit moment door een gerenommeerd adviesbureau nogmaals een uitgebreide analyse gemaakt van de exacte stromingsrichting en toekomstige concentraties van de verontreinigingspluim. Op basis van deze uitkomsten wordt de uitvoering verder vorm gegeven.
Heemraad Frans ter Maten: “We merken dat er veel maatschappelijk onrust is over het lozen van het verontreinigd grondwater op de Nederrijn. Deze signalen nemen wij uiterst serieus. Het is een complex dilemma waarvoor we staan. We hebben in Ede te maken met verontreinigingen door de industrie uit het verleden. Een goede bescherming van (Natura2000) natuurgebieden en grondwatervoorraden is essentieel. Op het moment dat er sprake is van vervuiling, zijn wij verantwoordelijk om maatregelen te nemen om kwetsbare wateren en natuur te beschermen. Dat is onze wettelijke taak. Je ziet dat we op dit moment met zuiveren nog niet alles kunnen, waardoor we genoodzaakt zijn om keuzes te maken die niet ideaal zijn. We blijven de vervuiling nauwkeurig monitoren. Als er in de toekomst, door bijvoorbeeld nieuwe analyseresultaten of zuiveringstechnieken wel een haalbare zuiveringsmethodiek ontstaat, we dat serieus onderzoeken.”
AWP heeft als een van de weinige partijen in het Algemeen Bestuur van waterschap Vallei en Veluwe regelmatig vragen gesteld. Een bloemlezing is hieronder weergegeven.
De heer Van Megen (AWP) geeft aan dat de Enka saneringsleiding tot veel discussie leidt binnen de achterban van de AWP, met name in Wageningen. Het waterschap heeft samen met de gemeente Ede en de provincie Gelderland besloten om het water ongezuiverd te loodsen op de Nederrijn. Houden de overwegingen van destijds de sanering tegen die mogelijk zou kunnen zijn?
Heemraad Ter Maten antwoordt dat hier veel onderzoek naar is gedaan. Op dit moment zijn er nog geen erkende technologieën dat het anders kan. Bij de Raad van State hebben de partijen – provincie, gemeente en waterschap – op alle fronten gelijk gekregen. De bestuurders hebben inmiddels gezamenlijk besloten alle informatie nog eens te actualiseren. Daar wordt op dit moment aan gewerkt en op 6 maart a.s. worden de uitkomsten van de actualisering bestuurlijk besproken. Vervolgens wordt een bestuurlijk standpunt bepaald en hierna (meteen na 6 maart) volgt gezamenlijke communicatie; dat zal ruim vóór de verkiezingen van 15 maart a.s. plaatsvinden.
Op 22 januari jl. heeft de fractie AWP schriftelijke vragen gesteld ingevolge artikel 39 van het Reglement van Orde van Waterschap Vallei en Veluwe. De vragen zijn door de fractie AWP als volgt ingeleid:
De AWP-fractie heeft naar aanleiding van een ontmoeting met de AWP-achterban in Wageningen een aantal vragen over de Enka-leiding, waar nu zoveel over te doen is. In het verleden was mogelijk aan de orde dat energie gewonnen wordt uit de Enka-leiding, zo begrijpen wij. Of het ook definitief deel uitmaakt van het te realiseren project is ons niet bekend. Als dit wel zo is, en ook gecommuniceerd wordt, zou het volgens ons kunnen bijdragen aan de acceptatie van de te realiseren saneringsopzet.
In principe zijn er volgens ons twee opties voor energiewinning uit de Enka-leiding:
– Energie uit waterkracht, uit het hoogteverschil/verval naar de Nederrijn.
– Thermische energie. Het saneringsgrondwater kan best een paar graden lager op de Nederrijn worden geloosd. Mogelijk is warmtewinning op deze schaal interessant. Ook al vanwege de lange looptijd (100 jaar)
De concrete vragen zijn:
Vraag 1a
Wat zijn de mogelijkheden om energie te winnen uit de Enka-leiding?
Beantwoording
Wij hebben reeds in een vroeg stadium onderzocht welke mogelijkheden er zijn om energie te winnen en/of het getransporteerde grondwater te gebruiken voor koeldoeleinden.
Begin 2021 zijn serieuze gesprekken aangegaan met het bedrijf EnNatuurlijk, de beheerder van het warmtenet in Wageningen Noord-west. Daar wordt het warme water voor de huishoudens gerealiseerd door een gasturbine in de woonwijk.
EnNatuurlijk heeft aangegeven dat zij m.b.v. een warmtewisselaar graag warmte willen onttrekken uit de grondwatertransportleiding. Als gevolg daarvan wordt de temperatuur van het te transporteren grondwater van 11°C terug gebracht naar 4°C.
Vervolgens komt het tracé van de grondwatertransportleiding langs de scholengemeenschap
RijnIJssel, waar de bakkersopleiding gevestigd is. De school wil graag hun praktijklokalen duurzamer koelen. Nu gebeurd dat met elektrische airconditioning. De school wil graag hun warmte-overschot kwijt aan de ‘koelende’ watertransportleiding. De temperatuur van het transportwater wordt daarmee verhoogd tot max. 20°C.
Met zowel EnNatuurlijk als met RijnIJssel zijn gebruiksovereenkomsten opgesteld waaraan de beoogde warmte-uitwisseling moet voldoen. De overeenkomsten liggen gereed voor ondertekening. De ondertekening gaat pas plaatsvinden als de drie projectpartners provincie, Ede en waterschap een definitief “go” voor de aanleg van de grondwatertransportleiding geven.
Vraag 1b
Is of wordt daar onderzoek naar gedaan?
Beantwoording
Ja, daar is onderzoek naar gedaan, zie boven. Het gasverbruik en CO2-uitstoot van de “gascentrale” van het warmtenet kan drastisch worden verminderd. Ook kan RijnIJssel een behoorlijke besparing op het elektriciteitsverbruik tot stand brengen.
Vraag 1c
Wat zijn of waren de uiteindelijke overwegingen voor energiewinning uit de Enka-leiding?
Beantwoording
Energiewinning wordt door alle projectpartners gezien als een middel om de aanleg en het gebruik van de grondwatertransportleiding duurzamer te doen. Ingevolge de jaren geleden getekende bestuursovereenkomst wordt het waterschap de beoogde beheerder van de aan te leggen grondwatertransportleiding. Bij elk project dient het waterschap na te gaan in welke mate het project duurzaam kan worden uitgevoerd.
Vraag 2a
Kan aangegeven worden om welke sulfaatwaarden het gaat bij de lozing in de Nederrijn en hoe en in welke vorm (opgelost of gebonden) dit plaatsvindt?
Beantwoording
De sulfaatconcentratie van het grondwater onder de wijken Maandereng en Rietkampen bedraagt ca. 1200 mg SO4/liter. Dat is de opgeloste vorm (omdat sulfaat goed oplosbaar is in water). Deze concentratie wordt geloosd op de Nederrijn. De toetsing door Rijkswaterstaat heeft geresulteerd dat deze lozing leidt tot 0,1% verhoging van het sulfaatgehalte in de Nederrijn. Derhalve is de lozing van deze sulfaatconcentratie met een bijbehorend lozingsdebiet toegestaan.
Vraag 2b
AWP begrijpt dat alleen de lozing van sulfaat op de Nederrijn is vergund en geen andere stoffen, klopt dat?
Beantwoording
Niet helemaal. Sulfaat is in de landelijke normering voor het lozen van stoffen op Rijkswateren buiten inrichtingen niet genormeerd. Derhalve moest bevoegd gezag Rijkswaterstaat in zo’n geval een zogeheten “maatwerkbesluit” (formeel heet dit dus geen vergunning) verlenen. De beoogde sulfaatlozing is door Rijkswaterstaat getoetst en vervolgens in het verleende maatwerkbesluit geconcludeerd dat de sulfaatlozing voldoet aan de vigerende regelgeving.
Voor de andere stof, pentochloorfenol (PCP), bestaat wel een landelijke normering. De PCP-lozing is getoetst. Dit heeft geresulteerd dat de concentratie van de PCP-lozing ruim binnen de normering valt en daarmee is toegestaan.
Op 11 oktober 2022 hebben ingevolge artikel 39 van het Reglement van Orde van Waterschap Vallei en Veluwe de fracties PvdA en Water Natuurlijk aanvullende schriftelijke vragen gesteld op de beantwoording van de art. 39 vragen van de AWP over ENKA ede, het project grondwatersanering Ede-Zuid.
De concrete vragen zijn:
Vraag 1
U zegt dat er geen alternatieve saneringsmethode is. Maar de ontwikkelingen in technische mogelijkheden gaan snel. We menen dat is afgesproken dat elke drie jaar onderzoek zou worden gedaan of een alternatieve saneringsmethode inmiddels wel voorhanden is. Het besluit voor deze methode is uit 2017.
Beantwoording
Er is in de bestuursovereenkomsten 2014 en 2017 tussen Provincie Gelderland, Gemeente Ede en Waterschap Vallei en Veluwe geen afspraak hierover gemaakt. Echter in een regulier bestuurlijk overleg in 2021 is besproken om elke vijf jaar na te gaan òf er inmiddels een (nieuwe) zuiveringstechniek verschenen is die de drie verontreinigingen sulfaat, PCP en Per kan zuiveren tot de wettelijk toegestane concentraties waarmee bijv. infiltratie van het gezuiverde grondwater mogelijk maakt.
Vraag 2
Heeft u onderzoek gedaan naar nieuwe methoden en zo ja kunnen we de verslagen van de onderzoeken naar alternatieve methoden van de afgelopen jaren ontvangen?
Zo nee, waarom niet?
Beantwoording
Ja, het Nederlands Watercycle Research Institute (KWR) heeft onderzoek uitgevoerd. Het rapport staat op de openbare website van het project en is met deze link te downloaden
Vanwege de opgetreden rechtszaken bij de rechtbank in Arnhem en de Raad van State in Den Haag is nog geen vervolg geweest van de check naar nieuwe zuiveringstechnieken.
De uitspraak van de Raad van State wordt vóór de kerst 2022 verwacht. Dan wordt eindelijk het juridische traject afgesloten. In het bestuurlijk overleg tussen de drie projectpartners erna zal naast een definitief besluit tot aanbesteding van de engineering en uitvoering van de beoogde saneringsmaatregel ook worden besloten wanneer de eerstvolgende check naar een nieuwe zuiveringstechniek zal worden uitgevoerd.
Op 2 oktober jl. heeft de fractie AWP schriftelijke vragen gesteld ingevolge artikel 39 van het Reglement van Orde van Waterschap Vallei en Veluwe. De vragen zijn door de fractie AWP als volgt ingeleid:
Op vrijdag 30 september 2022 was er een zitting bij de Raad van State over ons project Grondwatersanering Ede-zuid En tegelijkertijd ook een artikel in AD en de Gelderlander met inbreng van enkele wetenschappers van de WUR.
De argumenten voor en tegen de gekozen oplossing via een pijpleiding zijn wel eens aan de orde geweest en zullen ook voor de Raad van State uitputtend zijn behandeld.
De concrete vragen zijn:
Vraag 1
Kunnen we deze argumenten nog eens ontvangen?
Beantwoording
Argumenten voor (van de 3 projectpartners Provincie Gelderland, Gemeente Ede en waterschap Vallei en Veluwe):
– Het voor bodemsanering bevoegde gezag Provincie Gelderland heeft sanering van de verontreinigde grondwaterpluim afkomstig van het voormalige ENKA-terrein aangemerkt als “urgent”;
– Zonder sanering zal een grondwaterstroming met een zeer hoog sulfaatgehalte stromen naar het Natura2000 gebied Bennekomse Meent. Dit natuurgebied heeft op landelijk niveau hoge natuurwaarden in de aldaar aanwezige schrale gras- landen (“blauwgraslanden”). Verontreiniging van het lokale bodemwater door opkwellend grondwater met zeer hoge sulfaatgehaltes leidt tot in grote mate eutrofiëring van de vegetatie en daarmee vernietiging van dit landelijk zeldzame natuurtype. Sanering dient deze eutrofiërende dreiging te voorkomen;
– De beoogde en vergunde sanering omvat het onttrekken van het verontreinigde grondwater in Ede-zuid en het transporteren en lozen op de Nederrijn; Voor de beoogde sanering is verleend een watervergunning (WSVV) en een maatwerkvoorschrift (Rijkswaterstaat). Het maatwerkvoorschrift is verleend omdat de gehalten van de verontreinigde stoffen binnen de lozingsnormen vallen.
– De projectpartners hebben een second opinion studie bij het gezaghebbende onderzoeksinstituut KRW laten uitvoeren of er een betere èn betaalbare saneringsmethode dan het lozen op de Nederrijn voor handen is voor de zuivering van sulfaat, PCP en Per. De conclusie luidde dat die saneringsmethode er niet is.
Argumenten tegen het ongezuiverd lozen op de Nederrijn (milieuverenigingen SME en MW):
Verontreinigd grondwater dient gezuiverd te worden en het liefst ter plaatse terug in het grondwatersysteem te worden gebracht;
– Het verontreinigde grondwater bevat o.a. pentachloorfenol (PCP). Dit is een zeer zorgwekkende stof (ZZS). Het beleid van de minister van Infrastructuur en Waterstaat zou moeten zijn dat er een lozingsverbod van deze stof(fen) zou moeten zijn. In het vigerende beleid is de lozing van deze stoffen met maximale lozingsnormen begrensd.
– De grondwatersanering zal minimaal 50 jaar duren en wellicht 100 jaar.
– De aanlegkosten en de exploitatiekosten van de sanering zouden benut moeten worden voor de zuivering van de drie probleemstoffen sulfaat, PCP en Per.
Vraag 2
De Raad van State uitspraak betekent nieuw uitstel? Wat zijn daarvan de consequenties voor de verdere verspreiding van de pluim en het tijdschema van de aanpak van de problematiek?
Beantwoording
De tweede zitting van de Raad van State op 30 september j.l. betekent uiteraard uitstel in het doen van de uitspraak én derhalve ook vertraging in de projectvoorgang. De consequenties voor de verdere verspreiding van de verontreinigde grondwaterpluim is dat door de afgelopen 5 jaar procederen, eerst het beroep bij de rechtbank in Arnhem en daarna hoger beroep bij de Raad van State, dat de verontreiniging weer ca. 200 m richting het Natura2000 gebied Bennekomse Meent is gestroomd. Daarmee is “de kop van de ENKA-pluim” reeds het beoogde grondwateronttrekkingspunt voor de sanering gepasseerd en zal stromen naar het natuurgebied. Het overgrote deel van de verontreiniging kan nog wèl worden gesaneerd.
De oorspronkelijk saneringsplanning was engineering en aanleg in 2017 en start sanering in 2018. De uitspraak van de Raad van State wordt verwacht vóór kerst 2022. Pas hierna zal het dagelijks bestuur samen met de projectpartners provincie Gelderland en gemeente Ede definitief besluiten om de aanbesteding van de engineering en uitvoering te starten. Dan zal de start van de sanering op zijn vroegst half 2024 zijn.
Vraag 3
Is er een plan B? Zo ja, die zal voor rekening van het bevoegd gezag (de provincie Gelderland?) zijn?
Beantwoording
Nee, er geen plan B.
Tijdens de commissievergadering van 13 juni jl. heeft de heer Van Megen (fractie AWP) een vraag gesteld over het verloop van de rechtszaak m.b.t. het project Grondwatersanering Ede-zuid (voorheen project Enkaleiding).
De vraag is als volgt geformuleerd:
“De heer Van Megen heeft aangegeven dat de uitspraak van Raad van State m.b.t. het probleem wat Enka in Ede heeft veroorzaakt nog een aantal maanden zal duren. Is de urgentie van het probleem bij de Raad van State bekend en wat is het alternatief als het nog lang gaat duren”?
Beantwoording
Ja, de urgentie is bij de Raad van State bekend. Het gaat niet lang duren totdat de RvS uitspraak doet. De uitspraak (in hoger beroep) wordt verwacht in september 2022.
Daarna zullen de drie projectpartners Provincie Gelderland, Gemeente Ede en Waterschap Vallei en Veluwe een (definitief) besluit nemen over de aanbesteding van de engineering en uitvoering van het project.
