30 dec 2022 – Drinkwater op rantsoen is het schrikbeeld van iedere Nederlander. Maar als we niets doen, dan ontstaan er serieuze tekorten in sommige gebieden in Nederland. De verdroging van Nederland is al jaren een probleem en de gevolgen worden nu merkbaar. En niet alleen de drinkwaterwinning komt in de problemen, ook de boeren, bedrijven en de natuur ondervinden de gevolgen. Maar hoe zit dat nou, en wat kunnen we eraan doen?
De verdroging wordt veroorzaakt doordat er in de zomer minder regen valt als voorheen en omdat velen lurken aan de ondergrondse watervoorraad. De AWP pleit voor integraal waterbeheer, waarbij hemelwater, oppervlaktewater, grondwater en drinkwater in samenhang worden gezien. Veel grondwatervergunningen zijn al tientallen jaren geleden door de provincie afgegeven, toen er veel minder vaak droge zomers waren. Bestaande vergunningen moeten opnieuw worden beoordeeld, vindt de AWP.
De provincies houden toezicht op de grondwateronttrekking door de drinkwaterbedrijven, maar zijn ook verantwoordelijk voor de natuurgebieden in de provincie. Maar… drinkwaterbedrijven hebben een leveringsplicht voor drinkwater. De leveringsplicht kan in periodes van droogte leiden tot het onttrekken van meer grondwater dan toegestaan.
Klimaatverandering dwingt de provincie strengere regels op te stellen en te handhaven. De afgelopen vijf jaar waren structureel te droog. De schade aan landbouw en natuur onderstrepen het belang van goed grondwaterbeheer. Het belang van drinkwater is evident, maar dat geldt ook voor het economische belang van landbouw en industrie én voor het belang van de natuur. De AWP pleit voor integraal beheer van hemelwater, oppervlaktewater, grondwater en drinkwater.
Voor nieuw vergunningen om grondwater op te pompen moet een duidelijke koppeling worden gemaakt met de meerjarige trend van de grondwaterstand: stijgt of daalt het grondwaterpeil. Als het grondwaterpeil daalt, zou een nieuwe vergunning om grondwater op te pompen, moeten worden geweigerd. En bij bestaande vergunningen moet dan de hoeveelheid op te pompen grondwater worden verminderd.
Provincies zijn bevoegd gezag voor onttrekkingen van drinkwater en voor industriële onttrekkingen, waarbij meer dan 150.000 m³ per jaar wordt opgepompt. De Rekenkamer Oost-Nederland heeft voor Gelderland en Overijssel alle provinciale grondwatervergunningen tegen het licht gehouden. Het gaat om 44 drinkwaterwinningen in Gelderland en 22 in Overijssel, en om 52 industriële onttrekkingen in Gelderland en 11 in Overijssel. De Rekenkamer adviseert om bestaande vergunningen regelmatig een update te geven om te zien of de huidige grondwateronttrekking nog steeds acceptabel is.
De Rekenkamer adviseert om voor alle waterschappen in Overijssel en Gelderland met werkgebied op de hoge zandgronden alle grondwateronttrekkingen boven de 12.000 m³ te registreren. Provincies hebben nu geen zicht op de kleinere grondwateronttrekkingen en daarom is onbekend hoeveel deze onttrekkingen bijdragen aan verdroging. Maar het zou lokaal weleens tot veel verdroging kunnen leiden.
Voor onttrekkingen kleiner 10 m³ per uur (240 kuub per dag, 87.600 m³ per jaar) is meestal geen vergunning nodig, maar moet alleen een melding worden gedaan door degene die het grondwater onttrekt. Probleem is dat niet iedere grondwatergebruiker zo’n melding doet. En van de grondwateronttrekkingen waar wel melding voor is gedaan, wordt geen debietregistratie bijgehouden. Provincies erkennen hun ‘blinde vlek’ voor grondwater, en willen daar ook mee aan de slag.
Tot afgrijzen van de AWP constateert de Rekenkamer dat bij een aantal industriële vergunningen grondwater nu wordt gebruikt voor koeling van datacenters. De AWP vindt zulk gebruik van grondwater als koelwater niet meer passen in deze tijd en vraagt de provincies om actief toezicht en handhaving hierop. Warmte-koude opslag in gesloten grondwatersystemen met retourbemaling kunnen wel efficiënt zijn.
Natuurmonumenten, LandschappenNL en het Wereld Natuur Fonds trekken ook aan de bel over het gebruik van grondwater. Er is een kletsnatte winter nodig om de grondwaterstanden weer voldoende aan te vullen. De natuurorganisaties willen maatregelen: Meer water vasthouden, besparen en strenge regels stellen aan grondwatergebruik.”
De AWP is voorstander van een grondwaterstreefpeil of een grondwaterpeilbesluit, waarin duidelijk wordt vastgelegd wanneer grondwateronttrekkingen worden stil gelegd in droge zomers, en welke maatregelen een waterschap in zo’n geval moet nemen. Geef aan welke grondwaterointtrekkingen moeten stoppen bij welke grondwaterstand. Verbied wat schade brengt aan drinkwatervoorziening, funderingen van woningen, natuur, beken en sprengen, landbouw. In de Waterwet is vastgelegd dat waterschappen bevoegd gezag zijn voor een grondwaterpeilbesluit. Maak daar gebruik van!
met medewerking van Ron van Megen
AWP voor water, klimaat en natuur
